Ακίδα

Στο στόχαστρο της κυβέρνησης μπαίνουν τουλάχιστον 55 κοινωνικά επιδόματα που χορηγούνται σε δεκάδες χιλιάδες δικαιούχους, χωρίς εισοδηματικά ή και περιουσιακά κριτήρια, με στόχο την εξοικονόμηση τουλάχιστον 660 εκατ. ευρώ μέχρι το 2015, εκ των οποίων τα 550 μέσα στα επόμενα 2 χρόνια.

Η έλλειψη σχεδιασμού, ο κατακερματισμός των παροχών αλλά και η γραφειοκρατία, έχουν ως αποτέλεσμα τη μειωμένη αποτελεσματικότητα των συνολικά 77 επιδομάτων που σήμερα καταβάλλονται από τους φορείς των υπουργείων Υγείας και Εργασίας αλλά και από το υπουργείο Οικονομικών. Σύμφωνα με πληροφορίες, ακόμη και κάποια από τα επιδόματα ανεργίας του ΟΑΕΔ θα περικοπούν, μέσω της εφαρμογής αυστηρότερων προϋποθέσεων, για παράδειγμα ώς προς τις απαιτούμενες ημέρες εργασίας.

Ήδη, έχουν ξεκινήσει οι παρεμβάσεις στο θέμα των αναπηρικών συντάξεων, με αυστηρότερους ελέγχους, ενώ με παρέμβαση του υπουργείου Υγείας τέθηκαν ήδη εισοδηματικά κριτήρια στα πολυτεκνικά επιδόματα. Σε άλλες περιπτώσεις βέβαια, εφαρμόζονται πιο δραστικές παρεμβάσεις, όπως για παράδειγμα στον Οργανισμό ΄Εργατικής Κατοικίας που εδώ και ενάμισι χρόνο έχει παγώσει οποιαδήποτε νέα παροχή!

Έκθεση που βρίσκεται ήδη στα χέρια της ηγεσίας του υπουργείου Εργασίας αλλά και της ειδικής επιτροπής που έχει συσταθεί (χωρίς τη συμμετοχή υπηρεσιακών παραγόντων του υπουργείου), καταγράφει τις υφιστάμενες παροχές, ώστε στη συνέχεια η επιτροπή να προχωρήσει στην αξιολόγησή τους και κυρίως την περικοπή τους, μέσα από τον ανασχεδιασμό και την εφαρμογή εισοδηματικών κριτηρίων.

Η έκθεση, διενεργήθηκε με εντολή του ΟΑΕΔ και διαπιστώνει μεταξύ άλλων, ότι από το σύνολο των 77 κοινωνικών επιδομάτων, η συντριπτική πλειοψηφία των παροχών, 55, χορηγούνται για την κάλυψη συγκεκριμένου ασφαλιστικού κινδύνου (γήρας, αναπηρία, ανεργία) ή την κάλυψη άλλων αναγκών χωρίς έλεγχο περιουσιακών και εισοδηματικών πηγών των δικαιούχων ανεξάρτητα από το ύψος του ατομικού ή του οικογενειακού εισοδήματος.

Ο κατακερματισμών των παροχών, η περιορισμένη καθολικότητά τους, η ύπαρξη πελατειακών σχέσεων κατά τη διάρκεια του σχεδιασμού τους αλλά και του καθορισμού των δικαιούχων και κατά συνέπεια η αναποτελεσματικότητα των δαπανών για κοινωνική προστασία, καταγράφονται στην έκθεση, την ίδια στιγμή που οι επιστήμονες επισημαίνουν το εξής παράδοξο: ενώ οι δαπάνες για κοινωνικές παροχές αυξάνονταν, το ποσοστό φτώχειας στην Ελλάδα έμενε σχεδόν αμετάβλητο.

Στην έκθεση, οι παροχές κωδικοποιούνται βάσει των φορέων που τις καταβάλλουν σε

1. Βασικές μη ανταποδοτικές παροχές των Ασφαλιστικών Ταμείων.

Οι συγκεκριμένες παροχές χορηγούνται από τα ασφαλιστικά ταμεία αρμοδιότητας του υπουργείου Εργασίας, σε άμεσα και έμμεσα ασφαλισμένους, καλύπτοντας κάποιον από τους τυποποιημένους κινδύνους χωρίς να προϋποθέτουν την καταβολή εισφορών. Οι παροχές αυτές, διακρίνονται σε δύο κατηγορίες:

Α) καθολικές μη ανταποδοτικές παροχές κοινωνικής ασφάλισης που χορηγούνται για την κάλυψη συγκεκριμένου κινδύνου (γήρας, αναπηρία και ανεργία) χωρίς έλεγχο περιουσιακών και εισοδηματικών πηγών των δικαιούχων, ανεξάρτητα από το ύψος του ατομικού ή οικογενειακού τους εισοδήματος. Σε αυτά περιλαμβάνονται τα κατώτατα όρια συντάξεων, η βασική σύνταξη του ΟΓΑ, το εξωϊδρυματικό επίδομα τετραπληγικών – παραπληγικών και το επίδομα απόλυτης αναπηρίας, καθώς και τα εποχικά επιδόματα του ΟΑΕΔ προς τους ανέργους και τους ηλικιωμένους. Μόνο από τον ΟΑΕΔ και μόνο για ανέργους, καταβάλλονται 22 παροχές, όπως είναι το εφάπαξ ειδικό βοήθημα μετά τη λήψη της τακτικής επιδότησης (239,98 ευρώ για το 2011) το επίδομα νεοεισερχόμενων ανέργων επιστημόνων – μόλις 73,37 ευρώ το μήνα – το επίδομα μακροχρόνια ανέργων στα 200 ευρώ, αλλά και το επίδομα σε καπνεργάτες, κεραμοποιούς, ρητινοσυλλέκτες και εργαζόμενους στην Ναυπηγοεπισκευαστική ζώνη, που ανέρχεται σε 809,48 ευρώ το μήνα.

Β) επιλεκτικές μη ανταποδοτικές καθολικές παροχές κοινωνικής ασφάλισης, που χορηγούνται για τη συμπληρωματική κάλυψη γήρατος και ανεργίας, ύστερα από έλεγχο περιουσιακών και εισοδηματικών πηγών των δικαιούχων. Αυτά είναι, το ΕΚΑΣ, το ειδικό βοήθημα του ΟΑΕΔ μετά τη λήψη της τακτικής επιδότησης, το επίδομα μακροχρόνια ανέργων, το ειδικό βοήθημα αποφυλακισμένων καθώς και το ειδικό βοήθημα μετά την τρίμηνη παραμονή στα μητρώα των ανέργων του ΟΑΕΔ.

2. Βασικές παροχές των φορέων κοινωνικής πρόνοιας.

Πρόκειται για προγράμματα που απευθύνονται σε συγκεκριμένες ομάδες (άτομα με αναπηρία, απροστάτευτα παιδιά, ανασφάλιστες μητέρες, μονογονεϊκές οικογένειες, τρίτεκνες οικογένειες, οικογένειες σε κρίση, άστεγοι και άποροι) καθώς το ελληνικό σύστημα κοινωνικής πρόνοιας δεν έχει ακόμη προβλέψει ένα γενικό πρόγραμμα ελάχιστου εισοδήματος για κάθε άτομο που βρίσκεται σε κατάσταση ανάγκης. Στην έκθεση αναφέρεται ρητά, πως τα προγράμματα εισοδηματικής ενίσχυσης αρμοδιότητας υπουργείου Υγείας δεν αντανακλούν τις βασικές διαστάσεις ενός μοντέλου στοχευμένης επιλεκτικής κάλυψης, καθώς δεν υιοθετούν ενιαία τις αρχές της επικουρικότητας και της εξατομίκευσης, που θα εξασφάλιζαν την επικέντρωση των πόρων σε φτωχά άτομα και νοικοκυριά. Σε αρκετές περιπτώσεις μάλιστα, επεκτείνουν τη χορήγηση παροχών σε άτομα ανεξάρτητα από την έκταση της οικονομικής τους ανάγκης και την ενδεχόμενη κάλυψη των μέσων βιοπορισμού.

Τα σχετικά προγράμματα διακρίνονται σε 4 κατηγορίες:
Α) προγράμματα δημόσιας αντίληψης που χορηγούν εφάπαξ επιδοματικές παροχές για την κάλυψη βασικών αναγκών ύστερα από έλεγχο περιουσιακών και εισοδηματικών πηγών των δικαιούχων. Αυτά είναι το επίδομα έκτακτης ενίσχυσης οικονομικά αδυνάτων, επίδομα ενίσχυσης σε περίπτωση φυσικών καταστροφών, επίδομα έκτακτης ενίσχυσης αστέγων ή απόρων από ΟΤΑ, επίδομα ανασφάλιστων μητέρων και επίδομα παλιννοστούντων.
Β) προγράμματα ελαχίστου εισοδήματος που χορηγούν μηνιαίες επιδοματικές παροχές για την κάλυψη βασικών αναγκών ύστερα από έλεγχο περιουσιακών και εισοδηματικών πηγών των δικαιούχων. Αυτά είναι, η σύνταξη ανασφάλιστων υπερηλίκων του ΟΓΑ, το επίδομα απροστάτευτων παιδιών και το επίδομα παιδιών μονογονεϊκών οικογενειών.
Γ) Πρόγραμμα στήριξης συγκεκριμένων ομάδων χωρίς έλεγχο περιουσιακών και εισοδηματικών πηγών. Σε αυτά συγκαταλέγονται, 10 διαφορετικές παροχές για επιδόματα τυφλών, 4 για κωφαλάλων, 4 για επιδόματα τετραπληγικών, άλλες για επιδόματα τετραπληγικών του δημοσίου (διαφορετικές για συνταξιούχους και για ασφαλισμένους), 2 διαφορετικές παροχές για διατροφικά επιδόματα νεφροπαθών, πολυτεκνικό επίδομα, επίδομα τρίτου παιδιού, επίδομα εφάπαξ, ισόβια σύνταξη, καθώς και 4 παροχές για επίδομα ανάδοχων οικογενειών. Τα ποσά που δίνονται, για παράδειγμα προς τους τυφλούς, κυμαίνονται από 362 ευρώ το μήνα σε τυφλούς εργαζόμενους και συνταξιούχους, φθάνουν τα 697 ευρώ για τυφλούς μη εργαζόμενους φοιτητές, πέφτουν στα 362 για τους πτυχιούχους ανώτερων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, εργαζόμενων ή μη, και ξανανεβαίνουν στα 697 ευρώ, εάν είναι δικηγόροι, εν ενεργεία ή ασκούμενοι… Το ποσό για τους κωφάλαλους, και στα 4 επιδόματα, είναι 362 ευρώ, τα άτομα με βαριά νοητική στέρηση λαμβάνουν 527 ευρώ, σε αντίθεση με τους τετραπληγικούς ή τους ανασφάλιστους ακρωτηριασμένους που λαμβάνουν 771 ευρώ το μήνα.
Δ) Συμπληρωματικά προγράμματα κάλυψης βασικών αναγκών ύστερα από έλεγχο περιουσιακών στοιχείων, που δεν είναι άλλα από το επίδομα στεγαστικής συνδρομής ανασφάλιστων υπερηλίκων και η ειδική παροχή ενίσχυσης παιδιών που αποχωρούν από τα κέντρα παιδικής μέριμνας.

3. Βασικές παροχές πίστωσης φόρου

Το υπουργείο Οικονομικών είναι ο φορέας υλοποίησης ειδικών προγραμμάτων εισοδηματικής στήριξης, τα οποία θεσμοθετήθηκαν στις αρχές του 2000, καλύπτοντας επιμέρους ομάδες:
1. οικογένειες συμπεριλαμβανομένων και των μονογονεϊκών, ελλήνων υπηκόων και υπηκόων κρατών μελών της ΕΕ που κατοικούν μόνιμα σε ορεινές και μειονεκτικές περιοχές, εφόσον το ετήσιο οικογενειακό τους εισόδημα δεν υπερβαίνει τα 4.700 ευρώ.
2. οικογένειες συμπεριλαμβανομένων και των μονογονεϊκών, ελλήνων υπηκόων και υπηκόων κρατών μελών της ΕΕ με τέκνα υποχρεωτικής εκπαίδευσης και χαμηλά εισοδήματα, εφόσον το ετήσιο οικογενειακό εισόδημα δεν υπερβαίνει το ποσό των 3.000.

Το παράδοξο της κοινωνικής πολιτικής στην Ελλάδα.

Όπως επισημαίνουν οι επιστήμονες Γ. Δαφέρμος και Χρ. Παπαθεοδώρου που μετέχουν στο παρατηρητήριο Οικονομικών Δημοσιονομικών Εξελίξεων, Φτώχειας και Ανισότητας της ΓΣΕΕ, ενώ οι κοινωνικές δαπάνες, ως ποσοστό του ΑΕΠ μεταπήδησαν από το 19,9% στο 1995 στο 26% το 2008, πλησιάζοντας τον μέσο όρο της Ε.Ε. που είναι 27,1%, το ποσοστό φτώχειας παραμένει την ίδια περίοδο, σχεδόν αμετάβλητο, γύρο στο 20%, με 21%, που είναι ένα από τα υψηλότερα ποσοστά μεταξύ των χωρών της Ε.Ε.

Σύμφωνα με τους μελετητές, στη χώρα μας τα καθολικά επιδόματα είναι ελάχιστα, οι παροχές χαρακτηρίζονται από μεγάλα κενά και υψηλή πόλωση, και βασίζονται σε ιδιαίτερα γραφειοκρατικούς μηχανισμούς, καθιστώντας την ύπαρξη πελατειακών σχέσεων προϋπόθεση για την πρόσβαση στους πόρους. Επίσης, επισημαίνουν, η υψηλή φοροδιαφυγή εντείνει την αναποτελεσματικότητα της παροχής ακόμη κι αν εφαρμοστούν έλεγχοι στους πόρους των δικαιούχων. Άτομα που φοροδιαφεύγουν έχουν συχνά πλεονεκτικότερη πρόσβαση στα επιδόματα, λόγω των χαμηλότερων εισοδημάτων που δηλώνουν. Επίσης, σε αρκετές περιπτώσεις τα ίδια άτομα εμφανίζουν μεγαλύτερη ικανότητα στην αντιμετώπιση της σχετικής γραφειοκρατίας. Αντίθετα, ιδιαίτερα ευάλωτα στρώματα του πληθυσμού, με πραγματικά χαμηλά εισοδήματα και αυξημένες ανάγκες, συχνά αντιμετωπίζουν τεράστιες δυσκολίες στην πρόσβαση σε αντίστοιχες κοινωνικές παροχές.

capital.gr